Trung Quốc vừa triển khai chính sách VAT mới dành cho thị trường vàng, áp dụng từ ngày 1/11/2025 đến 31/12/2027, làm thay đổi cơ chế thuế giữa mục đích đầu tư và phi đầu tư. Những điều chỉnh này dự kiến tạo ra biến động lớn trong tiêu dùng trang sức, củng cố vai trò của các thành viên Sàn Giao dịch Vàng Thượng Hải (SGE), đồng thời thúc đẩy chuyển dịch hành vi mua vàng trên toàn thị trường.

1. Cải cách VAT mới phân hóa mạnh giữa vàng đầu tư và vàng phi đầu tư

Cải cách thuế VAT mới do Bộ Tài chính và Tổng cục Thuế Trung Quốc ban hành, có hiệu lực từ ngày 1/11/2025 đến 31/12/2027, đánh dấu thay đổi quan trọng nhất trong hệ thống thuế vàng kể từ năm 2019 – khi mức thuế VAT được giảm từ 16% xuống còn 13%. Khác với các điều chỉnh dành cho bạch kim và kim cương, thay đổi lần này mang tính tái cấu trúc, áp dụng cơ chế thuế phân tầng tùy theo mục đích rút vàng từ SGE.

Trong hệ thống cũ, thành viên và khách hàng của SGE được hưởng cơ chế “nộp rồi hoàn” VAT ở cấp độ mua bán trên sàn, và chỉ chịu VAT 13% trên phần giá trị gia tăng khi rút vàng để chế tác hoặc bán lại. Tuy nhiên, từ tháng 11/2025, chính sách này được tách thành hai nhóm: mục đích đầu tư và phi đầu tư, mỗi nhóm chịu rủi ro thuế khác nhau.

Đối với vàng đầu tư, cơ chế VAT gần như giữ nguyên. Thành viên rút vàng để sản xuất sản phẩm đầu tư như thỏi vàng vẫn chỉ chịu VAT 13% trên phần giá trị tăng thêm. Nhưng điểm thay đổi lớn nằm ở việc các thành viên không thể xuất hóa đơn VAT đặc biệt cho khách hàng của mình. Điều này khiến khách hàng không thể khấu trừ đầu vào, dẫn tới giá sản phẩm cao hơn so với mua trực tiếp từ thành viên SGE. Kết quả là hoạt động mua vàng đầu tư có xu hướng tập trung mạnh hơn vào các ngân hàng và tổ chức lớn - vốn là thành viên SGE.

Ở chiều ngược lại, các thành viên rút vàng cho mục đích phi đầu tư - chủ yếu là trang sức - phải chịu cơ chế thuế khắt khe hơn. Thay vì được khấu trừ VAT 13% từ chi phí, mức khấu trừ giảm xuống còn 6%, khiến chi phí bán ra tăng đáng kể. Trong ví dụ minh họa, giá bán trang sức của một nhà chế tác tăng từ 1.112 nhân dân tệ lên 1.155 nhân dân tệ, tức mức tăng khoảng 4%, chỉ vì điều chỉnh thuế. Đây là sự thay đổi mang tính hệ thống, tác động trực tiếp đến chuỗi giá trị sản xuất - phân phối - bán lẻ.

2. Chi phí tăng khiến thị trường trang sức đối mặt áp lực lớn

Đối với phân khúc trang sức vàng, việc cải cách VAT mới đang tạo ra thách thức nghiêm trọng. Khi thuế không còn được khấu trừ như trước, giá trang sức tăng thêm được chuyển thẳng sang người tiêu dùng. Điều này xảy ra trong bối cảnh giá vàng thế giới đã leo lên mức kỷ lục, khiến chi phí đội lên càng ảnh hưởng mạnh hơn đến nhu cầu.

Dữ liệu mô phỏng thị trường cho thấy mối liên hệ nghịch giữa giá vàng và nhu cầu trang sức: cứ giá vàng tăng 1% thì nhu cầu giảm trung bình 0,7% tính theo tấn. Mặc dù tại mức giá cao, độ co giãn nhu cầu giảm dần, tức người tiêu dùng bớt nhạy cảm hơn nhưng việc giá bán trang sức tăng thêm vì VAT vẫn là rào cản đáng kể.

Việc giá bán tăng kéo theo tác động dây chuyền: hoạt động tái chế vàng giảm mạnh vì khoảng chênh giữa giá bán lẻ (có VAT) và giá mua lại (không VAT) nới rộng. Với các chuỗi bán lẻ, tâm lý dè dặt trong nhập hàng càng thể hiện rõ, nhất là sau kỳ nghỉ lễ Quốc khánh ảm đạm và lịch Tết Nguyên đán 2026 đến muộn hơn thường lệ. Theo ghi nhận từ Thâm Quyến - trung tâm chế tác vàng lớn nhất Trung Quốc thì giá tại xưởng và tại các showroom bán sỉ đã tăng ngay từ đầu tháng 11, phản ánh sức ép thuế trực tiếp lên doanh nghiệp.

Khả năng tập trung hóa thị trường trang sức cũng được dự báo tăng mạnh. Các thương hiệu lớn có đủ nguồn lực để chuyển hướng chiến lược từ cạnh tranh giá sang đổi mới thiết kế, tối ưu thủ công và tăng giá trị sáng tạo, trong khi các doanh nghiệp nhỏ hơn có thể gặp khó khăn trước chi phí tăng cao.

3. Thị trường vàng đầu tư củng cố vị thế và có thể tăng trưởng mạnh hơn

Ngược lại với phân khúc trang sức, thị trường vàng đầu tư lại hưởng lợi từ cải cách VAT lần này. Vì mua vàng đầu tư trực tiếp từ các thành viên SGE không gặp thay đổi thuế, chi phí mua vàng miếng gần như không tăng. Điều này có thể khiến nhu cầu vàng miếng, vàng thỏi và các sản phẩm đầu tư khác tiếp tục được củng cố trong bối cảnh bất động sản suy yếu, lợi nhuận tiết kiệm thấp và tâm lý phòng thủ tài chính của hộ gia đình tăng cao.

Một xu hướng nổi bật có thể gia tăng là mô hình “mua thỏi - mang đi chế tác”. Người tiêu dùng có thể mua vàng miếng từ các thành viên SGE với VAT thấp hơn, sau đó mang đến cửa hàng trang sức để gia công theo yêu cầu, tiết kiệm so với mua trang sức trực tiếp. Điều này vừa giảm tác động của VAT mới, vừa duy trì nhu cầu làm đẹp của người tiêu dùng.

Trong dài hạn, cải cách VAT mới có thể khiến quyền lực thị trường nghiêng mạnh về phía các thành viên SGE - chủ yếu là các ngân hàng thương mại và các thương hiệu trang sức lớn - khi họ giữ lợi thế thuế so với các tổ chức nhỏ, ngân hàng địa phương hoặc đại lý nhượng quyền, vốn đã buộc phải tăng giá vàng miếng lên khoảng 13% để bù lại chi phí thuế đầu vào bị mất.

4. Triển vọng: Trang sức chịu áp lực, vàng đầu tư duy trì sức mạnh

Những thay đổi trong chính sách VAT mang đến bước ngoặt quan trọng cho ngành vàng Trung Quốc. Khi giá thành trang sức tăng lên trên toàn chuỗi, nhu cầu có khả năng chững lại, đặc biệt trong giai đoạn giá vàng thế giới vẫn neo cao. Tuy nhiên, phân khúc trang sức có thể tìm thấy lối đi mới thông qua đổi mới thiết kế, phát triển sản phẩm vàng cứng (Hard Pure) và kết hợp vàng với các vật liệu khác để nâng cao tính sáng tạo và giá thành phù hợp hơn.

Trong khi đó, vàng đầu tư được dự báo tiếp tục tăng trưởng mạnh khi thị trường bất động sản suy yếu, tăng trưởng kinh tế thiếu chắc chắn và tâm lý tiết kiệm vẫn ở mức cao kỷ lục. Điều này cho thấy sự phân hóa rõ rệt giữa hai mảng lớn của thị trường vàng Trung Quốc: trang sức chịu sự kìm hãm của thuế và chi phí, còn vàng đầu tư tiếp tục hưởng lợi từ chính sách và bối cảnh kinh tế.