Ra mắt từ năm 2017, thị trường phái sinh Việt Nam đã có một hành trình phát triển ấn tượng, thu hút sự quan tâm ngày càng lớn từ các nhà đầu tư. Với tiềm năng và lợi ích hấp dẫn, thị trường phái sinh đã trở thành một chủ đề nóng được nhiều người quan tâm. Vậy, thị trường phái sinh là gì? Những cơ hội và thách thức nào đang chờ đón các nhà đầu tư tại thị trường đầy tiềm năng này? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về thị trường phái sinh, từ cơ bản đến nâng cao

Thị trường phái sinh là gì?

Thị trường phái sinh, một thế giới tài chính đầy biến động và cơ hội, là nơi giao dịch các công cụ tài chính có giá trị liên kết chặt chẽ với giá của các tài sản cơ bản như cổ phiếu, hàng hóa hay chỉ số. Từ hợp đồng tương lai, quyền chọn cho đến hoán đổi, mỗi công cụ phái sinh đều mang đến một cách tiếp cận thị trường độc đáo, vừa tiềm ẩn rủi ro cao, vừa hứa hẹn lợi nhuận lớn

Ý nghĩa của thị trường phái sinh

1. Công cụ quản lý rủi ro:

• Bảo vệ giá: Các doanh nghiệp có thể sử dụng các công cụ phái sinh như hợp đồng tương lai để khóa giá nguyên liệu đầu vào, giảm thiểu rủi ro biến động giá.

• Phân tán rủi ro: Nhà đầu tư có thể sử dụng các công cụ phái sinh để giảm thiểu rủi ro trong danh mục đầu tư của mình. Ví dụ, nếu lo ngại về sự sụt giảm của thị trường chứng khoán, nhà đầu tư có thể mua hợp đồng quyền chọn để bảo vệ vốn.

2. Tăng tính thanh khoản:

• Tạo lập thị trường: Thị trường phái sinh tạo ra một thị trường thứ cấp cho các tài sản cơ sở, tăng cường tính thanh khoản và giúp các nhà đầu tư dễ dàng mua bán.

• Tăng hiệu quả giao dịch: Các công cụ phái sinh cho phép nhà đầu tư giao dịch với một lượng vốn nhỏ hơn so với việc mua trực tiếp tài sản cơ sở.

3. Cơ hội đầu tư:

• Đòn bẩy: Thị trường phái sinh cung cấp cho nhà đầu tư cơ hội sử dụng đòn bẩy để tăng lợi nhuận. Tuy nhiên, rủi ro cũng tăng theo.

• Đa dạng hóa danh mục: Nhà đầu tư có thể sử dụng các công cụ phái sinh để đa dạng hóa danh mục đầu tư của mình, giảm thiểu rủi ro tập trung.

4. Động lực cho nền kinh tế:

• Tín hiệu thị trường: Thị trường phái sinh phản ánh kỳ vọng của nhà đầu tư về tương lai của các tài sản cơ sở, cung cấp những tín hiệu quan trọng cho các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp.

• Kích thích kinh tế: Thị trường phái sinh đóng góp vào việc huy động vốn và phân bổ vốn hiệu quả trong nền kinh tế.

>>>Tham khảo thêm: Sàn HOSE là gì? Thông tin hữu ích cho các nhà đầu tư

Tìm hiểu về thị trường phái sinh thế giới

Vào đầu thế kỷ XVII, các giao dịch phái sinh đầu tiên trên nông sản đã được tiến hành tại Sở Giao dịch Gạo ở Osaka, Nhật Bản. Cùng thời gian đó, tại Hà Lan, giao dịch phái sinh trên lúa mì cũng chính thức đi vào hoạt động, đáp ứng nhu cầu của nhiều quốc gia Châu Âu trong việc dự trữ và trao đổi nông sản.

Đến thế kỷ XIX, tại Hoa Kỳ, thị trường phái sinh trên nông sản đã được hình thành và phát triển mạnh mẽ. Phạm vi các loại tài sản giao dịch dần mở rộng, không còn chỉ giới hạn ở nông sản. Năm 1948, Hội đồng Thương mại Kỳ hạn ra đời tại Chicago, đánh dấu bước phát triển quan trọng của thị trường này. Sau đó, trung tâm giao dịch kỳ hạn cho nông sản cũng được thiết lập, mở đường cho các hợp đồng mua bán kỳ hạn, nhằm giảm thiểu rủi ro biến động giá nông sản do ảnh hưởng của thời tiết và khí hậu.

Trong giai đoạn này, các loại hàng hóa giao dịch chủ yếu là ngũ cốc, lúa mì, bắp, và đậu. Về sau, danh mục giao dịch còn mở rộng sang các loại gia súc, trứng, thực phẩm và nước trái cây đông lạnh. Hợp đồng kỳ hạn về nông sản rất phổ biến trong thời kỳ này. Tuy nhiên, do hợp đồng kỳ hạn không được chuẩn hóa và khó bán lại cho bên thứ ba, hợp đồng tương lai đã ra đời để khắc phục những nhược điểm đó.

Trong thập niên 1980, thị trường chứng khoán phái sinh đã đạt một cột mốc quan trọng với việc mở rộng các sản phẩm phái sinh trên tài sản tài chính, bao gồm cổ phiếu, chỉ số cổ phiếu, trái phiếu, và các kim loại quý cùng năng lượng. Sự hiện đại hóa về công nghệ cùng với việc kết nối thị trường đã giúp xóa bỏ các rào cản địa lý, thúc đẩy thị trường phát triển nhanh chóng.

Hiện nay, thị trường phái sinh toàn cầu đã phát triển mạnh mẽ với các sàn giao dịch lớn như:

– Chicago Mercantile Exchange (CME): Sàn giao dịch hợp đồng tương lai và quyền chọn.

– Intercontinental Exchange (ICE): Chuyên giao dịch hàng hóa và năng lượng.

– Eurex: Một trong những sàn giao dịch phái sinh lớn nhất châu Âu.

Thị trường phái sinh tại Việt Nam

Tại Việt Nam, thị trường phái sinh chính thức ra mắt vào năm 2017, với sản phẩm khởi đầu là hợp đồng tương lai dựa trên chỉ số VN30. Nhờ vào sự minh bạch và khung pháp lý chặt chẽ, thị trường này ngày càng thu hút sự chú ý của giới đầu tư. Qua từng năm, quy mô và tính thanh khoản của thị trường đã có bước tiến đáng kể. Điển hình là khối lượng giao dịch trung bình của Hợp đồng tương lai VN30 tăng từ 10.954 hợp đồng/phiên trong năm 2017 lên gần 250.000 hợp đồng/phiên chỉ trong 11 tháng đầu năm 2022.

Đến năm 2019, thị trường chứng khoán phái sinh mở rộng thêm với sự xuất hiện của hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ (TPCP) kỳ hạn 5 năm, cung cấp thêm lựa chọn đa dạng cho nhà đầu tư.

Thị trường phái sinh phù hợp với ai

Thị trường phái sinh đáp ứng nhu cầu của nhiều đối tượng khác nhau, bao gồm:

– Nhà đầu tư cá nhân: Những người tìm cách đa dạng hóa danh mục và khai thác cơ hội gia tăng lợi nhuận.

– Doanh nghiệp: Sử dụng để quản lý rủi ro từ biến động giá cả trên thị trường.

– Nhà đầu tư tổ chức: Bao gồm các quỹ đầu tư, ngân hàng và tổ chức tài chính, nhằm tối ưu hóa chiến lược đầu tư của họ.

>>>Tham khảo thêm: Khái niệm sàn HNX là gì và vai trò của sàn HNX

Sản phẩm giao dịch trên thị trường phái sinh?

Hiện nay, trên thị trường quốc tế có 4 loại sản phẩm chứng khoán phái sinh được giao dịch phổ biến, bao gồm:

• Hợp đồng kỳ hạn

• Hợp đồng tương lai

• Hợp đồng quyền chọn

• Hợp đồng hoán đổi

Tại Việt Nam, sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được đưa vào giao dịch là Hợp đồng tương lai. Đây là loại hợp đồng có cơ chế giao dịch đơn giản, dễ hiểu và phù hợp cho nhiều đối tượng nhà đầu tư tham gia.

Ở Việt Nam, Hợp đồng tương lai được chia thành hai loại chính: Hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán (VN30 và HNX30) và Hợp đồng tương lai Trái phiếu Chính phủ. Trong đó, Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 là loại sản phẩm được giao dịch phổ biến nhất trên thị trường.

Phân loại thị trường phái sinh

Thị trường phái sinh thường được phân thành hai loại chính: thị trường chứng khoán phái sinh và thị trường hàng hóa phái sinh. Thị trường chứng khoán phái sinh lại tiếp tục được chia thành hai loại nhỏ hơn: thị trường tập trung và thị trường phi tập trung. 

Thị trường tập trung là nơi các giao dịch chứng khoán phái sinh diễn ra một cách minh bạch và được giám sát chặt chẽ trên các sàn giao dịch chính thức. Ngược lại, thị trường phi tập trung là nơi các giao dịch diễn ra bên ngoài sàn giao dịch, thường có tính chất riêng tư và ít được quản lý.

Ưu điểm và nhược điểm của thị trường chứng khoán phái sinh 

Ưu điểm

So với thị trường quốc tế, thị trường chứng khoán phái sinh ở Việt Nam vẫn còn khá trẻ. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia vẫn khuyến nghị các nhà đầu tư nên tham gia vì những lợi thế nổi bật sau:

• Quy mô của thị trường chứng khoán cơ sở đang ngày càng mở rộng, được thể hiện qua sự gia tăng số lượng nhà đầu tư, chứng khoán niêm yết và giá trị huy động vốn. Do đó, ngày càng nhiều nhà đầu tư tìm đến chứng khoán phái sinh như một công cụ để phòng ngừa rủi ro. Đặc biệt, sau các biến động thị trường từ giữa năm 2022 đến nay, nhu cầu sử dụng chứng khoán phái sinh để giảm thiểu rủi ro đã gia tăng đáng kể.

• Khung pháp lý cho thị trường chứng khoán phái sinh ngày càng hoàn thiện, đảm bảo quyền lợi cho nhà đầu tư, dựa trên những điều kiện thực tiễn tại Việt Nam và theo các tiêu chuẩn quốc tế.

• Cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin đang phát triển mạnh mẽ, mang lại sự tiện lợi trong giao dịch.

• Nhà đầu tư có thể thực hiện giao dịch với chu kỳ T+0, giúp vốn lưu động được xoay vòng nhanh chóng.

• Các sản phẩm phái sinh ngày càng đa dạng, đáp ứng nhu cầu đa dạng của nhà đầu tư.

Nhược điểm

• Nhà đầu tư cần có nguồn lực tài chính vững mạnh khi tham gia vào thị trường này để sẵn sàng thực hiện các khoản ký quỹ bổ sung. Lãi hoặc lỗ sẽ được tính toán hàng ngày, và khi tài khoản ký quỹ giảm xuống dưới mức quy định, nhà đầu tư buộc phải nhanh chóng bổ sung ký quỹ. Nếu không, vị thế sẽ bị thanh lý và nhà đầu tư sẽ phải gánh chịu khoản lỗ phát sinh.

• Do việc sử dụng đòn bẩy tài chính cao, nếu dự đoán xu hướng thị trường không chính xác, nhà đầu tư có thể đối mặt với những thua lỗ lớn chỉ trong thời gian ngắn.

• Mặc dù hiện nay thị trường đã phát triển thêm nhiều sản phẩm đa dạng, hợp đồng thanh lý chỉ số VN30 vẫn là lựa chọn duy nhất mà nhà đầu tư cá nhân có thể giao dịch. Các sản phẩm còn lại chủ yếu dành cho các tổ chức đầu tư, trong khi số lượng nhà đầu tư cá nhân tại Việt Nam lại đang chiếm ưu thế.

>>>Tham khảo thêm: Sàn Upcom là gì? Tại sao nhà đầu tư nên quan tâm đến sàn này?

Những thông tin trên đây đã giúp chúng ta có cái nhìn tổng quan về thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam, từ đó nhận ra cả cơ hội và thách thức khi tham gia. Tinhanghoa mong muốn những chia sẻ này sẽ là hành trang hữu ích, giúp nhà đầu tư tự tin hơn trong việc đưa ra các quyết định đầu tư sáng suốt, tối đa hóa lợi nhuận và bảo vệ tài sản của mình